Wielu znawców futbolu próbowało zrozumieć włoski styl gry, łączony zwykle z catenaccio. Chcieli oni pojąć, co kierowało Włochami, że postawili na tak destrukcyjny dla rywala system, który z czasem okazał się na tyle przewidywalny, że powoli zaczęto od niego odchodzić. Dziś będziemy chcieli przeanalizować przemyślenia doświadczonych dziennikarzy w ich pozycjach literackich.
By móc omówić to, co dostrzegli Cox i Wilson, należy w skrócie pochylić się nad samym catenaccio, które jest przedmiotem ich analiz historycznych. Catenaccio (z wł. rygiel) to mocno defensywny system gry, polegający na zamknięciu rywalowi dostępu do środka pola, nacechowany również sporą liczbą fauli taktycznych. Wszyscy myślicie, że stosowanie tego systemu zaczęło się wraz z nadejściem w Interze i Milanie Helenio Herrery oraz Nereo Rocco? Jesteście jednak w błędzie, ponieważ geneza rygla miała miejsce dużo wcześniej. Protoplastą tego systemu był Karl Rappan, Austriak, prowadzący kadrę Szwajcarii w latach 30. Walter Lutz, który był dla Szwajcarów tym, kim dla nas był Bohdan Tomaszewski, nazwał to ustawienie określeniem verrou.
Verrou również oznacza rygiel i w założeniu Rappan stosował ten sam wariant, który później rozwinęli, wśród znacznie mądrzejszych taktycznie Włochów, Herrera i Rocco. Jego założeniem było nadrobienie zaległości fizycznych, które posiadali jego piłkarze. Co więcej, rozwinął wcześniejszy system 2-3-5, w którym przesunął pomocników do linii obrony, tworząc dla futbolu dwie nowe pozycje - bocznych obrońców - którzy redukowali zapędy ofensywne skrzydłowych rywala. Ofensywnym wariantem tego ustawienia, co łatwo można dostrzec jest formacja 1-4-3-1-2, którą stosował doskonale Carlo Ancelotti w Milanie i nieudolnie chciał wprowadzić w naszej reprezentacji Jerzy Brzęczek.
Rappan w swoim systemie powierzył zbyt wiele obowiązków środkowemu pomocnikowi, którym u niego był Verneti. To powodowało, że w tym sektorze tworzyły się luki, które rywale potrafili wykorzystać. Herrera i Rocco postanowili zdecydowanie odciążyć swoich środkowych pomocników i uaktywnili skrzydłowych, którzy wspomagali ich w elemencie gry obronnej.
W Interze był to przede wszystkim Jair, który był de facto jedynym nominalnym skrzydłowym w tamtym zespole. Drugim atakującym zawodnikiem, wspierającym Jaira na skrzydle był w zasadzie Giacinto Facchetti, ponieważ Corso, który był ustawiony najbliżej lewej strony regularnie schodził do środka i tam operował, zamykając prawą stronę rywala. Jego rola była nieco inna, ponieważ pełnił funkcję dzisiejszego wahadłowego, którego pozycję przejmował Picchi. Po powrocie Facchettiego do obrony ta formacja wracała do pierwotnej formy.
Milan poszedł o krok dalej. Malatravsiego, który pełnił rolę libero - kluczowego w systemie catenaccio - zasłaniała już typowa dla dzisiejszego futbolu czwórka w obronie. Względem Herrery, taktyka Milanu odróżniała się już tym, że Anquiletti i Schellinger nie atakowali bramki rywala, ponieważ Rocco ustawił w jednej linii trzech napastników. Gianni Rivera natomiast, porównując Corso i Luisa Suareza, mógł skupić się w pełni na swojej roli fantasisty.
Skoro mamy wyjaśnione podstawy systemu, warto pochylić się nad tym, co i jak wiele na jego temat piszą panowie Wilson i Cox. Wilson w swojej książce Odwrócona Piramida. Historia taktyki piłkarskiej rozpoczyna rozważania o catenaccio od wspomnianego wyżej Rappana i jego verrou. Następnie przechodzi do Aleksandra Abramowa, który w Krylii Sowietow chciał kontynuować dzieło Austriaka. On jednak poszedł bardziej w stronę konserwatywnego W-M. Zanim dochodzi do Rocco i Herrery, Wilson przytacza jeszcze Gipo Vianiego, który wprowadzał catenaccio w Salernitanie. Dopiero po tym wychodzi do opisu systemu stosowanego przez trenerów Interu i Milanu.
Cox z kolei swoje rozważania rozpoczyna dopiero od lat 90. Jest to zrozumiałe, ponieważ podtytuł jego książki sugeruje wyraźnie, że będzie skupiał się na bliższej nam erze piłkarskiej. Szczególnie zwraca uwagę na to, co było już po catenaccio. Przytacza on rolę trequartisty, elastyczność i mądrość taktyczną Włochów oraz wyjaśnia nam dogłębnie to, jak Włosi przeszli od catenaccio do bardziej efektownego stylu gry, którego pełnię możemy obserwować za Manciniego. Skupia się on na okresie między 1996, a 2000 rokiem, który to zwieńczył finał mistrzostw Europy, w którym Włosi z Dino Zoffem na ławce przegrali z Francją.
Czym różnią się te dwie pozycje? Przede wszystkim okresem, którym zajmują się ich twórcy. Wilson skupia się na rozwoju catenaccio od zarania aż do jego końca, do którego doprowadził Sacchi. Cox z kolei skupia się na konkretnym czteroleciu, który przytoczony jest wyżej, a dokładniej mówiąc jest to opis rozwoju taktyki włoskiej po odejściu od tego mocno destrukcyjnego systemu gry. Omija on rolę Rappana jako twórcy systemu, zwanego ryglem. Wilson zdecydowanie szerzej opisuje trendy, jakie miały miejsce na kartach historii catenaccio, szuka tych, którzy próbowali modyfikować wzorce Herrery i Rocco.
Łączy je natomiast, co oczywiste tematyka. Obaj skupiają się na włoskiej taktyce, jej rozwoju, protoplastach i kontynuatorach. Cox, by pozwolić młodszym czytelnikom zrozumieć ideę catenaccio rzecz jasna przytacza definicję tego systemu. Wilson w rozdziale Podróż na księżyc też przywołuje powolne zmiany w stylu gry Włochów, które rozwinął Cox. Obaj wreszcie dochodzą do końca ultradefensywnej gry, którą znamy z włoskiego calcio.
Podsumowując rozważania nad opisem taktyki w tych dziełach warto zwrócić uwagę, że obydwaj autorzy tworzą dla nas bardzo klarowny i przystępny obraz włoskiego stylu gry. Pozwalają nam zrozumieć catenaccio w zdecydowanie prostszy sposób, niż w momencie, gdy wyjaśniliby nam to Włosi. Oczywiście zachęcamy do lektury obu pozycji, żebyście mogli wyrobić sobie własne zdanie.